Pracownik jest osobą zatrudnioną na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę, która podlega swojemu pracodawcy. Oznacza to, że zawierając stosunek pracy zgadza się na wykonywanie określonego rodzaju pracy oraz wykonywanie poleceń przełożonego, o ile są one zgodne z zakresem obowiązków zawartych w umowie oraz nie stoją w opozycji do przepisów prawa i powszechnie przyjętych norm społecznych. Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna, jeżeli wystąpi konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii, lub wynika ze szczególnych potrzeb pracodawcy. Wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych, zleconej przez pracodawcę zgodnie z przepisami prawa, jest obowiązkiem pracownika. Zlecenie pracy w godzinach nadliczbowych wiąże pracownika nie tylko wówczas, gdy zlecono mu pracę zgodną z umówionym rodzajem, lecz również wtedy, gdy zlecono mu pracę innego rodzaju. Polecenie wykonania pracy w godzinach nadliczbowych jest całkowicie bezprawne gdy zostało skierowane do kobiety w ciąży, pracowników młodocianych, osób opiekujących się dzieckiem do lat 4, osób niepełnosprawnych (z pewnymi wyjątkami), a także pracowników na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia. Pracownik ma prawo odmówić świadczenia pracy w godzinach nadliczbowych np. z powodów rodzinnych lub zdrowotnych w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Odmowa podjęcia pracy w godzinach nadliczbowych może być usprawiedliwiona także w sytuacji, gdy polecenie takiej pracy naruszałoby zasady współżycia społecznego (art.8 k.p.). Dotyczyć to może np. pracownika, który ze względu na zły stan zdrowia czy ważne sprawy rodzinne (konieczność odebrania dziecka z przedszkola przez samotną matkę) nie może wykonywać pracy w godzinach nadliczbowych. Do odmowy wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych będzie np. całkowicie uprawniony pracownik zatrudniony przy pracach wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej, którego zbyt długa praca (ponad ustalone normy) mogłaby spowodować zagrożenie życie lub zdrowia tego pracownika lub pracujących z nim osób. W takiej sytuacji podstawę odmowy pracy w godzinach nadliczbowych stanowi art. 210 par. 4 kodeksu pracy, który pozwala pracownikowi powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej, w przypadku gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób. Decyzję o powstrzymaniu się od pracy podejmuje sam pracownik na podstawie subiektywnej oceny swoich możliwości.
Nieuzasadniona odmowa wykonania polecenia pracodawcy, dotyczącego pracy w nadgodzinach, jest zwykle, poza sytuacjami wyjątkowymi, traktowana jako naruszenie obowiązków pracowniczych, co może skutkować ukaraniem pracownika jedną z kar porządkowych lub w szczególnych przypadkach być podstawą do zwolnienia go z pracy. Oczywiście od takiej decyzji pracodawcy pracownik zawsze może odwołać się do sądu pracy i wnioskować albo o uchylenie kary porządkowej (po odrzuceniu sprzeciwu przez pracodawcę) albo o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne, przywrócenie do pracy lub odszkodowanie. Rozpatrując odwołanie pracownika, sąd, ustalając, czy zachowanie pracodawcy było zgodne z prawem, oceni, czy pracownik miał też prawo odmówić pracy w nadgodzinach czy też nie.
